Parafia pw. św. Ap. Mateusza i Macieja w Raciborzu-Brzeziu

Previous slide
Next slide

Historia Parafii

Z dokumentu z 1383 roku wynika obowiązek świadczeń na rzecz tutejszego proboszcza, co jest dowodem, że w Brzeziu istniał już kościół. Z protokołu wizytacyjnego z 1679 roku wynika, że kościół zbudowano już w 1331 roku. Dodajmy, że kościół w Pogrzebieniu wymieniono po raz pierwszy w dokumencie z 1358 roku. W drugiej połowie XVI wieku na Śląsku szerzyła się reformacja. Jan Reiswitz von Kanderzin, który w 1598 roku objął Brzezie po śmierci swojego ojca Jana, był zwolennikiem nauk Marcina Lutra. Wiadomo, że na początku XVII wieku Reiswitz samowolnie zaangażował protestanckiego kaznodzieję i osadził go w brzeskim kościele. Magistrat Raciborza, władającego częścią Brzezia, zwrócił się do biskupa wrocławskiego Jana VI von Sitscha (1600 – 1608) o ustanowienie w Brzeziu katolickiego duchownego. W marcu 1607 roku biskup zwrócił się o to bezskutecznie do von Reiswitza, jako patrona kościoła. W grudniu 1607 roku miasto postarało się o przywilej na rzecz katolickich mieszkańców Brzezia. Brak zgody von Reiswitza spowodował skierowanie sprawy do starosty księstwa, barona Krzysztofa von Proskaua, za naruszenie jurysdykcji biskupa i zarządzeń dworu cesarskiego. Wszystkie te działania były zapewne bezskuteczne, skoro następca na wrocławskim tronie biskupim, Karol, arcyksiążę austriacki, w 1610 roku wysłał kolejne wystąpienie do von Reiswitza. W tej sytuacje Racibórz chciał połączyć kościół w Brzeziu, znajdujący się w jego dobrach komornych a pozbawiony proboszcza, ze świątynią w Pogrzebieniu. Temu jednak w 1611 roku sprzeciwiła się krajowa izba sądowa, obsadzona w większości przez protestantów. Protokół z wizytacji kanonicznej z 1679 roku wymienia kościół w Brzeziu jako powstały w 1331 roku, jednak połączony z parafią w Pogrzebieniu. Kościół brzeski był poświęcony świętym apostołom Mateuszowi i Maciejowi, zbudowany z drewna, z polepą z gliny wewnątrz i na zewnątrz. Miał około 18 m długości i 10 m szerokości. Podłoga była wyłożona cegłami, a sufit drewnem. Trzy ołtarze nie były poświęcone, dlatego msze odprawiało się przy ołtarzu przenośnym. W 1614 roku kościół przebudowano. Dzwonnica, także z drewna, stała w pewnym oddaleniu i miała trzy dzwony. Z wyposażenia zmieniono 2 srebrne kielichy oraz miedziane, lecz pozłacane cyborium, srebrny pozłacany krzyż, monstrancję, itp. Kościół posiadał młyn i staw. Magdalena Pacharzyna z Brzezia podarowała kościołowi swoją łąkę.

Jan Bernard hrabia von Oppersdorff życzył sobie, aby msze odprawiane były w pokoju jego brzeskiego zamku. Uznał zapewne, że brzeski kościół nie jest wystarczająco duży i reprezentacyjny. Ponieważ kościół nie miał tzw. loży kolatorskiej, hrabia obawiał się widocznie, że będzie musiał siedzieć razem z pospólstwem. Wikariusz generalny Antonii Reitlinger zlecił 21 września 1706 roku dziekanowi raciborskiej kolegiaty, Andrzejowi Gitzlerowi, aby udał się do Brzezia i zbadał pomieszczenie. W szczególności Gitzler miał sprawdzić, czy wskazana przez hrabiego komnata zamkowa jest odpowiednia do odprawiania w niej mszy. Wysłannik wikariusza generalnego miał także ustalić, czy wskazany pokój jest oddzielony i odpowiednio wyodrębniony od pomieszczeń służących codziennym potrzebom mieszkańców. Nie znamy poglądu dziekana Gitzlera.

W 1887 roku w kościele znajdowała się jeszcze stara tablica, która w języku polskim oznajmiała, iż świątynię przebudowano w 1746 roku, ćwierć pszenicy (około 10 kg) kosztowała 2 talary, a prowizorami kościoła byli Mikołaj Jendrzejczik oraz Błażej Cierla. W dokumencie z 1755 roku ówczesny proboszcz Ignacy Skiba skarżył się na zły stan dachu plebanii w Pogrzebieniu, a spalona plebania w Brzeziu winna być odbudowana. Papież Pius VII (1800 – 1823), w pierwszym roku swojego pontyfikatu, udzielił odpustów zupełnych wiernym, którzy w dzień św. Macieja i św. Mateusza albo w następną niedzielę przystępują do spowiedzi i przyjmą komunię św. Odpust potwierdziła kuria wrocławska 5 listopada 1800 roku.

Kolejny opis kościoła pochodzi z 1828 roku. Miał długość 23 m i 13 m szerokości. Ołtarz główny poświęcono św. apostołom Mateuszowi i Maciejowi. Cmentarz służył parafianom z Brzezia i Nieboczów. Wybitny historyk sztuki, dr Luchs, który w latach 70. XIX wieku opisał prawie wszystkie śląskie zabytki, o kościele w Brzeziu powiadał, że w 1875 roku, że jest skromny, drewniany, z uderzająco małym i niskim, płasko zamkniętym chórem. W kościele znajdowały się okna w stylu neoromańskim. Nawa była nakryta beczkowym stropem. Krzyż ozdabiał łuk triumfalny, oddzielający prezbiterium od nawy głównej. Całość była nieźle pomalowana. Ściany boczne miały polepę z gliny pomalowaną na biało. Uwagę zwracał bardzo stromy dach. Wieża stała dość blisko ściany zachodniej.

Parafianie Brzezia od 1898 roku czynili starania o zbudowanie nowego kościoła. Jednak dopiero w 1904 roku zlecenie na opracowanie projektu otrzymał berliński architekt Oskar Hossfeld, autor wielu kościołów, m.in. w Szczecinie, Poznaniu, Wrocławiu i w Strzelcach Opolskich. Zaprojektował jednonawowy kościół w stylu modernistycznym, wykonanym z cegły klinkierowej, częściowo tynkowany. Fasadę zwieńczono szczytem ze stylizowanymi wolutami. Trzy portale ozdobiono płycinami. Umieszczone w fasadzie dwa okna mają kształt i obramowania wyraźnie secesyjnie. Do ściany północnej przylega czworoboczna wieża, nakryta hełmem w stylu neobarokowym, zwieńczonym ostrosłupową iglicą. Budowla ma boczną dobudówkę od północy, stanowiącą niższą nawę boczną. Nawa główna jest nakryta drewnianym stropem z ozdobnymi kasetonami. Trójbocznie zamknięte prezbiterium jest sklepione kopulasto.

Poświęcenie kamienia węgielnego nastąpiło 24 września 1904 roku. Pracami budowlanymi kierował budowniczy Józef Kuballa z Raciborza. Poświęcenie nowej budowli miało miejsce 5 listopada 1906 roku. Kościół ma późnobarokowy wystrój. Wyposażenie pochodzi częściowo ze starej świątyni. Ołtarz główny o oba ołtarze boczne są barokowe i pochodzą z XVII wieku. Polichromię wykonał Józef Langer z Wrocławia w 1909 roku. W 1971 roku została ona zamalowana. Stary kościół drewniany, stojący opodal nowej budowli, rozebrano w 1907 roku. 17 listopada 1911 roku w Brzeziu reaktywowano odrębną parafię, do której należały także Nieboczowy, które w 1930 roku zbudowały swój własny kościół.

Wkrótce po powołaniu parafii, w latach 1912 – 1913, rozpoczęto budowlę klasztoru. W 1917 roku przybyły do Brzezia pierwsze przedstawicielki Zgromadzenia Sióstr Maryi Niepokalanej z domu macierzystego we Wrocławiu.

Źródło: P. Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. Racibórz 2008.